Σύμφωνα με τη μέθοδο Μοντεσσόρι, όταν τα παιδιά βρίσκονται σε ένα περιβάλλον, όπου οι δραστηριότητες γίνονται με τρόπο που υποστηρίζει τη φυσική τους ανάπτυξη, μπορούν να εκπαιδευτούν μόνα τους. Έτσι, η Μαρία Μοντεσσόρι δημιούργησε το παιδαγωγικό υλικό Μοντεσσόρι. Ανάλογα με το κάθε μοντεσσοριανό υλικό το παιδί διδάσκεται και κατακτά μόνο μία ικανότητα κάθε φορά.
Τι κατακτά το παιδί ανάλογα με το κάθε μοντεσσοριανό υλικό
Το μοντεσσοριανό υλικό είναι αυτο-διορθωτικό, δηλαδή το παιδί μπορεί να καταλάβει αν έχει κάνει σωστά τη δραστηριότητα ή όχι και έτσι να ξαναπροσπαθήσει μέχρι να τα καταφέρει χωρίς την παρέμβαση από το δάσκαλο
Έτσι, αποκτά αυτοπεποίθηση και εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Μπορεί να μάθει να αυτοεξυπηρετείται και να κάνει δραστηριότητες της καθημερινής ζωής. Μπορεί να μάθει τα σχήματα, τα χρώματα, τις διαστάσεις. Επιπλέον, μπορεί να εξοικειωθεί με αντικείμενα, όπως η γεωμετρία, τα μαθηματικά, η γεωγραφία, η ανάγνωση, η γραφή, η βιολογία.
Επειδή το μοντεσσοριανό υλικό είναι τόσο πλούσιο και με τόσες δυνατότητες στην εκπαιδευτική διαδικασία, στο συγκεκριμένο άρθρο θα αναφερθούμε επιλεκτικά σε κάποια από τα είδη του εκπαιδευτικού υλικού Μοντεσσόρι.
Δραστηριότητες της καθημερινής ζωής
Στην ατομική φροντίδα το πρώτο βήμα είναι να μάθει το παιδί να ντύνεται και να ξεντύνεται. Για το σκοπό αυτό, το διδακτικό μοντεσσοριανό υλικό περιλαμβάνει μία συλλογή από πλαίσια (κάδρα), όπου έχουν συνδεθεί κομματάκια από ύφασμα, δέρμα κτλ. ώστε να μάθει το παιδί να κουμπώνει, να αγκιστρώνει, να δένει – με λίγα λόγια να ενώνει με όλους τους διαφορετικούς τρόπους που έχει εφεύρει ο πολιτισμός μας για να στερεώνουμε τα ρούχα, τα παπούτσια μας κ.ο.κ.
Η δασκάλα κάθεται δίπλα στο παιδί και εκτελεί τις απαραίτητες κινήσεις των δακτύλων πολύ αργά και προσεκτικά, αναλύοντας την καθεμιά στα διάφορα μέρη της, ώστε να δουν τα παιδιά καθαρά την κάθε της λεπτομέρεια.
Αν πρόκειται για κάδρο με κούμπωμα, η δασκάλα θα δείξει τις διάφορες φάσεις του κουμπώματος, θα πιάσει στα χέρια της το κουμπί, θα το βάλει απέναντι από την κουμπότρυπα, θα το περάσει ολόκληρο μέσα από την κουμπότρυπα και θα το στερεώσει προσεκτικά στη θέση του πάνω από το ύφασμα. Με την ίδια μέθοδο, για να δείξει πώς δένεται ένας φιόγκος, θα ξεχωρίσει το στάδιο όπου δένει τις κορδέλες από το στάδιο όπου σχηματίζει το φιόγκο.
Καθώς δένει και λύνει στο ίδιο πλαίσιο πολλές φορές, με όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον, το παιδί αποκτά μία πρωτόγνωρη δεξιοτεχνία στα χέρια και διακατέχεται από την επιθυμία να εφαρμόσει τις γνώσεις του σε πραγματικά ρούχα όποτε του δοθεί η ευκαιρία.
Αισθητηριακό υλικό
Για να αναπτύξει το παιδί τις αισθητικές λειτουργίες θα πρέπει να πάρει ερεθίσματα από το περιβάλλον του, να βάλει τα θεμέλια της νόησης, εξασκώντας συνέχεια την παρατηρητικότητα, τις συγκριτικές ικανότητες και την κρίση του. Έτσι, θα γνωρίσει σιγά σιγά το περιβάλλον του και θα αναπτύξει τη νόησή του.
Ροζ πύργος
Πρόκειται για δέκα ξύλινους κύβους σε ροζ χρώμα και σε διαφορετικά μεγέθη. Με τους κύβους το παιδί χτίζει έναν πύργο, τοποθετώντας πρώτα στο έδαφος (πάνω σε χαλί) το μεγαλύτερο κύβο κι ύστερα βάζοντας πάνω του όλους τους άλλους κατά σειρά μεγέθους, μέχρι το μικρότερο. Μόλις φτιάξει τον πύργο, τον ρίχνει κάτω μ’ ένα χτύπημα του χεριού του, ώστε να σκορπιστούν οι κύβοι στο χαλί κι ύστερα τον ξαναχτίζει. Το παιδί έτσι αντιλαμβάνεται οπτικά τις τρεις διαστάσεις και μαθαίνει για το μέγεθος.
Ξύλινη σκάλα
Πρόκειται για δέκα ξύλινα πρίσματα χρώματος καφετί. Το παιδί σκορπίζει τα δέκα κομμάτια σ’ ένα ανοιχτόχρωμο χαλί κι έπειτα, αρχίζοντας άλλοτε από το παχύτερο κι άλλοτε από το λεπτότερο, τα τοποθετεί στη σωστή τους σειρά κλιμακωτά πάνω στο τραπέζι.
Αυτή η σειρά από ορθογώνια δείχνει στο παιδί την αλλαγή στο πλάτος, το βοηθά να διακρίνει οπτικά τις δύο διαστάσεις και μαθαίνει για το πάχος.
Κόκκινες ράβδοι
Οι κόκκινες ράβδοι αναπτύσσουν την οπτική διάκριση του μήκους, ενώ το ύψος, το χρώμα και το πλάτος παραμένουν σταθερά.
Το παιδί σκορπίζει τις δέκα ράβδους σ’ ένα μεγάλο χαλί και τις ανακατεύει στην τύχη. Ύστερα, συγκρίνοντας τη μία ράβδο με την άλλη, τις τοποθετεί ανάλογα με το μέγεθος τους, έτσι ώστε να πάρουν το σχήμα των σωλήνων ενός εκκλησιαστικού οργάνου.
Επαναλαμβάνοντας την άσκηση πολλές φορές, θα οξύνει την παρατηρητικότητά του και αργά ή γρήγορα, θα διορθώσει μόνο του το λάθος. Ο σκοπός της άσκησης δεν είναι τόσο να τοποθετηθούν οι ράβδοι κλιμακωτά στη σωστή τους σειρά, όσο να εξασκηθεί το παιδί μόνο του. Δεν υπάρχει λόγος να επέμβει ο δάσκαλος. Έτσι, το παιδί οδηγείται στην οπτική διάκριση μίας διάστασης και μαθαίνει για το μήκος.
Χρωματιστά πλακάκια
Το κουτί περιέχει 64 πλακάκια που αντιπροσωπεύουν εννέα χρώματα σε επτά διαβαθμισμένες αποχρώσεις: κόκκινο, μπλε, κίτρινο, πράσινο, μοβ, πορτοκαλί, καφέ, ροζ και γκρι. Το παιδί μαθαίνει τη χρωματική διάκριση.
Η δασκάλα δίνει στο παιδί τις αποχρώσεις ενός μόνο χρώματος για να μάθει να ασκεί την όρασή του και στις πιο ελάχιστες διαφορές. Ας πάρουμε για παράδειγμα, τη γαλάζια σειρά, που περιλαμβάνει οχτώ πλάκες σε διαδοχικές αποχρώσεις. Η δασκάλα τις τοποθετεί τη μία δίπλα στην άλλη, αρχίζοντας από την πιο σκούρα και με μοναδικό σκοπό να δείξει στο παιδί «τί γίνεται».
Ύστερα το αφήνει μόνο του, παρακολουθώντας κάθε τόσο τις ενδιαφέρουσες απόπειρες πού κάνει αυθόρμητα. Την ικανότητα της διάκρισης των μικρών διαφορών θα την τελειοποιήσει με την άσκηση, γι’ αυτό το αφήνουμε μόνο του να συνεχίσει τις προσπάθειές του.
Ωστόσο, μπορούμε να του δώσουμε κάποια βοήθεια με δύο τρόπους:
O πρώτος είναι να του προτείνουμε να διαλέγει πάντα το πιο σκούρο χρώμα από το σωρό. Η υπόδειξη αυτή διευκολύνει κατά πολύ την επιλογή του, γιατί του δίνει μία σταθερή κατεύθυνση.
Ο δεύτερος τρόπος είναι να του υποδεικνύουμε από καιρό σε καιρό να παρατηρεί δύο οποιαδήποτε χρώματα που βρίσκονται δίπλα δίπλα, για να τα συγκρίνει απευθείας και χωριστά από τα υπόλοιπα. Έτσι το παιδί δεν τοποθετεί πουθενά κάποιο πλακάκι χωρίς να το συγκρίνει προσεκτικά με το διπλανό του. Η τοποθέτηση των πλακών σε ευθεία γραμμή, η μία δίπλα στην άλλη στο ίδιο ακριβώς επίπεδο, ώστε ή σειρά να μοιάζει με μία όμορφη κορδέλα με πολλές αποχρώσεις, απαιτεί μία δεξιοτεχνία που αποκτάται μόνο μετά από επίμονη εξάσκηση.
Σετ από χρωματιστούς κυλίνδρους
4 σετ από κυλίνδρους με διαφορετικό μέγεθος και χρώμα. Το κάθε σετ αποτελείται από 10 κυλίνδρους διαφορετικού μεγέθους και αποθηκεύονται στο αντίστοιχο χρώματος κουτί. Οι κύλινδροι είναι χωρίς υποδοχές και βοηθούν στη σειροθέτηση των μεγεθών. Το παιδί μπορεί είτε να τα βάλει στη σειρά ξεκινώντας από το μικρότερο προς το μεγαλύτερο ή αντίστροφα είτε μπορεί να φτιάξει έναν πύργο βάζοντας ως βάση το μεγαλύτερο και προχωρώντας με τη σωστή σειρά στα μικρότερα.
Συμβουλή της Μαρίας Μοντεσσόρι
«Συμβουλεύω όσους επιθυμούν να καθοδηγήσουν τα παιδιά στις παραπάνω ασκήσεις των αισθήσεων να επεξεργαστούν στην αρχή μόνοι τους το διδακτικό υλικό. Η εμπειρία αυτή θα τους βοηθήσει να καταλάβουν τι πρέπει να νιώσουν τα παιδιά, τι δυσκολίες θα συναντήσουν, πώς θα τις ξεπεράσουν κτλ. και, ως ένα σημείο, θα είναι σε θέση να φανταστούν τι ενδιαφέρον μπορεί να προκαλέσει στα παιδιά ή κάθε άσκηση.»
Μαθηματικά
Αριθμητικές ράβδοι
Αυτές οι ράβδοι έχουν σχεδιαστεί για ατομική εργασία σε τραπέζι. Το υλικό αποτελείται από 2 σετ 10 ξύλινων ράβδων χωρισμένους σε μονάδες με εναλλασσόμενα χρώματα κόκκινου και μπλε. Το παιδί μαθαίνει την ποσότητα των αριθμών. Είναι σημαντικό, γιατί δίνει μια σαφή ιδέα του αριθμού από το 1 ως το 10.
Μόλις oι ράβδοι τοποθετηθούν στη σειρά κατά κλίμακα, διδάσκουμε στο παιδί τους αριθμούς: ένα, δύο, τρία κτλ., αγγίζοντας διαδοχικά τις ράβδους από την πρώτη ως τη δέκατη. Ύστερα, για να το βοηθήσουμε να πάρει μία σαφή ιδέα του αριθμού, προχωρούμε στην αναγνώριση των ξεχωριστών ράβδων.
Τοποθετούμε τις τρεις πρώτες ράβδους μπροστά στο παιδί και δείχνοντας την καθεμιά με τη σειρά ή παίρνοντάς την στο χέρι, τού λέμε: ≪Αυτό είναι ένα≫, ≪Αυτό είναι δυο≫, ≪Αυτό είναι τρία». Και δείχνουμε με το δάχτυλο τις υποδιαιρέσεις της κάθε ράβδου, μετρώντας για να βεβαιωθούμε: ≪ Ένα, δυο: αυτό είναι δύο», ≪ Ένα, δύο, τρία: αυτό είναι τρία». Ύστερα λέμε στο παιδί: ≪Δώσε μου δύο≫, ≪Δώσε μου ένα≫, ≪Δώσε μου τρία». Τέλος, δείχνοντας μία ράβδο, ρωτάμε: ≪Τί είναι αύτό;≫ Το παιδί απαντάει: ≪Τρία≫ και μετράμε μαζί: ≪ Ένα, δύο, τρία≫.
Η ίδια δουλειά γίνεται και με τις άλλες ράβδους με τη σειρά, προσθέτοντας κάθε φορά μία ή δύο ανάλογα με την ανταπόκριση που δείχνει το παιδί.
Κασετίνα: αριθμοί και σύμβολα
Επιπλέον, με την ξύλινη κασετίνα που αποτελείται από 6 σειρές ξύλινων αριθμών από το 1-10 και τα σύμβολα «+», «=» και «-» μπορεί το παιδί να κάνει επιπλέον ασκήσεις.
Δεκάδες 11-99
Αποτελείται από 2 πίνακες και 9 ξύλινα πλακάκια με τυπωμένους τους αριθμούς από το 1-9. Το παιδί τοποθετεί κάθε φορά δυο αριθμούς δίπλα δίπλα φτιάχνοντας δεκάδες και διαφορετικούς συνδυασμούς από το 11 έως το 99.
Επαφή με τον πολιτισμό και τη γεωγραφία
Χάρτης για τα ημισφαίρια
Ένας ξύλινος επίπεδος χάρτης με κομμάτια για να τα τοποθετήσει το παιδί σαν παζλ στο σωστό σημείο, μαθαίνοντας έτσι γεωγραφία.
Σήμερα, ακολουθώντας το πρότυπο της Μαρίας Μοντεσσόρι, που είναι αναγνωρισμένη παγκοσμίως για τη συμβολή της στην παιδαγωγική, έχουν κατασκευαστεί πάρα πολλά ποιοτικά εκπαιδευτικά παιχνίδια που είναι βασισμένα στη μέθοδο Μοντεσσόρι, προάγοντας την ανεξαρτησία των παιδιών.
Μπορείς, επίσης, να διαβάσεις Πώς μπορεί κάποιος να γίνει δάσκαλος Μοντεσσόρι
Αν θέλεις να ενημερώνεσαι και για άλλα παρόμοια και χρήσιμα θέματα, κάνε εγγραφή στο newsletter μας.